Карачайбалкар бир миллетди - бир джурт болурга керекди

Кече карангыда джулдузла чыгадыла-

халкга терслик джетсе эркишиле чыгадыла.

Бир тилли, бир иннетли, бир динли таулу алан халкны экиге бёлгенден уллу терслик бардымы? 
400 минг карачайбалкар адамга хар бирине джетиб турган терсликге тынгылаб турган  а 
тюзлюкдюмю? эркишиликдими?

муслиманчылыкдымы?
Кайдасыз эр кишиле? 

Былайда сизге джангыдан окутурга измейме 2010джыл чыкган "Аланхазар сыры..." атлы китабымда ахыр сёзюмю... Окугуз, бир тюшюнюгюз, сагыш этигиз, Джюз минг абхазлы тёрт миллион гюрджю бла каршчы казауат этиб, 250 минг гюрджюню да юйлеринден кыстаб башларына байламсызлык эркинлик алгандыла.. Биз кишини да юйлеринден кыстамайбыз, киши бла казауат этерге керек тюйюлдю. Бу крылны ичинде турганлай бир джурт бир республика боурга керекбиз дейме...
50 минг кыбладыгы тегейли тёрт миллион гюрджюге каршчы казауатха чыгыб, алага да 500 минг шималдагы тегейли болушуб кыбла тегейлиле башларына бошлук эркинлик алгандыла...
Чеченлиле 12 джыл казауат этгенни уа айтмаыйк. Чеченлиле да башларына джарым эркинлик алгандыла. Биз кыралдан чыгайык демейме, кырал бла казауат этейик демейме.. Бу кыралны ичинде бирлеширге БИР АЛАН ДЖУРТ-РЕСПУБЛИКА болурга эркинлигибиз барды дейме. Биз халкны бёлгенлерине -уллу терсликге тынгылаб турган тюзлюк тюйюлдю хомухлукду гюнахды дейме.

Алты джылны алга 2010 джыл китабымда джазылган 
Ахыр сёзюм бюгюн АЛ сёзюмдю, кайтарылыб айтылган

«Сёз сёзню айтдырыр» дегенлей, китаб тукъум тарихден къауум тарихге кёче, андан да тукъум-къаум тамгъалагъа джетиб, миллет тарихинден да хапарлашды. Кёб тарихлени эм билгилени ичинде учхара джерлери, кемчиликлери эм халатлары болургъа болур.

 Алай а тарихин эм тилин сюйгенлеге, «бисмиЛляхи, ассаламу алейкум, Аллах буюрса..» деб сёлешиучюлеге китаб джараулу болур. Ассимиляциягъа  эм терсликге къаршчы болуб, тарих эм тил-тин сакълаугъа джараулу китаб болур. Быллай ойлашла бла инджиуле джаздыртхандыла китабны эм аладыла  баш магъанасы бла ара багъанасы аны.

Аны ючюн  кемчиликледен эсе файдасы эм хайыры  уллу болур деген умут барды.

Халкны эки бёлген терсликге
тынгылаб турган айыбды гюнахды

Миллетибизни халы бюгюнча турса, миллет къурургъа ушайды. Джаш тёлю тилни унута барады.  30-40 джылдан тилибизде сёлеше-окъуй-джаза билгенле кетерикдиле. Ала бла тил да кетерикди. Тил тас болгъаны бла миллет тас болады. Тас болгъан миллетни тарихи кишиге да керек тюйюлдю.

Тил-миллет-тарих тас болуб къалса, ата-бабабыз аллында бек терс эм уллу айыблы боллукъбуз. Сюргюнге тюшюб Орта Азияда 40-50% адамыбыз къырылгъанла.  Хоншу абаза, адыг халкъла тиллери башха болуб юйлеринде къалгъандыла. Атабыз-анабыз къарачаймалкъар (аланхазар) тилде сёлешгенлери ючюн сюрюлгендиле, къыйынлыкъла сынагъандыла. .Сюргюнде шахид ёлгенле бла сау къайтханланы аллында айыблы боллукъбуз миллет шартларыбызны тас этсек. Бизден  туугъанланы алларында да айыблыбыз бизге джетген тинни-тилни алагъа ётдюрмесек. Тил-тин сакълау тема, миллет кеси кесин сакълау тема тынгларча тюйюлдю,  алан халкъны эм баш темасыды, джарсыууду.

Къарачаймалкъарны бирикмеги да кеси кесин сакълау бир-бири бла байламлыды. Алан халкъны  душманлары 88 джылны ётюрюкле бла башын къатышдырыб турадыла. Бир-бирлерибизге  ётюрюк сингиб "къарачайлыла бла малкъарлыла эки башха къарнаш миллетди" дейдиле.

Бир тилли, бир динли, бир адетли, бир джерлешли къарачайбалкъар (аланхазар) халкъны  къарыусуз эм ассимиляция этер ючюн Сталинни  партиясы  экиге бёлгенди.

Бу сёзню иги  ангылар ючюн коммунист власт  бизни миллетге этгени бла  хоншу халкълагъа этгенин тенглешдирирге керекди:

1.Кёб джылланы бир бирлери бла къазауат этиб, бир-бирлерин къырыб  тургъан Уллу бла Гитче Къабартыны бирикдиргенди. (Уллу-Гитче Къабарты атны адыг башчыла бизде болгъан Уллу-Гитче Ногъай, Уллу-Гитче Къарачай атлагъа  ушатыб кеслерине алай атай тургъандыла). Сталин Къабартыны бир этгенден озуб, Къабартыны уллайтыр, кёбейтир ючюн бизни джерлерибиз бла адамларыбызны алагъа къошханды.

2.Муслиман дюгерлиле бла христиан тегейлилени бир-бирине къошуб, уллайтханды.  Гюрджюле бизлеге-аслагъа айтхан «овсети» атны орусча «осетин» этиб, алагъа бирикдирген ат бергенди. Дюгерлилени тиллери бла тегейлилени тиллери башхады. Тегей тилни орта тил этиб, дюгерлени зор бла школлада тегей тилге юретгендиле.

3. Тау артында эбзелени тиллери башхады, мингреллени (малгъар) тиллери башхады, гюрджюлени тиллери башхады- бир-бирин ангыламайдыла. Аджарлыла бла лазланы  динлери  исламды. Барын бирикдириб уллайтыб, гюрджю тилни ара тил этиб, Гюрджюстан (Грузия) Республика, гюрджю миллет къурагъанды. Бюгюн 3 млн. саналгъан гюрджюню ичинде 800 минг адамы мингрелди (малгъарды).

4. Абхазлыланы ичинде да 20% муслиман, тиллери бек айры болгъан группала бардыла хачыпсыла- апсуула, аланы да Сталин бирикдиргенди.

5. Сталин 1922 джыл Дагестанда аварлыла (аварцы), лезгилиле (лезгины), даргинлиле (даргинцы) атлы юч  юйюр къурагъанды. Бу юч юйюрню хар бирини!  ичинде бир-бирлерин ангыламагъан, кеслерини энчи тиллери болгъан бек кёб! гитче халкъчыкъла бардыла. Алай бла большевик партиясы бу юч юйюрню хар бирине арагъа бир орта тилни айырыб салдыртханды. Ол ара тилни тёгерегине гитче халкъчыкъланы бирикдириб,  къарачайбалкъар миллетден, къумукъ халкъдан уллу миллетле къурашдыргъанды. Кавказда башха миллетлени барысын кючлю этиб, тюрк тилли миллетлени къарыусуз этиб кюрешгенди.

Бу башында джазылгъан билгилени  ангылатма  магъанасы - къарачайбалкъар миллет терслик бла бёлюнгенди.

Китабны башха джеринде, орфографиябызда (джазмабызда)  проблемаларыбыз болгъанын къысха джазыб эсгертгенем.  Былайда да миллет сакълауну, бёлюнген миллетни  бирикмек кереклисини, керти уллу проблемабыз болгъанны  юсюнден сёз арада эсгертеме. Ансы миллет сакълауну эм бирлешиуню юсюнден  терсини-тюзню айрыб,  сакълау мадарланы кёргюзтюб уллу китаб джазаргъа керекди.

Кеси кесибизни эм джуртубузну сакълауда эм бирлешиуню юсюнден айтханда, миллетни кёлюн аз этиучюлеге къаршчы бир юлгю кёргюзтейим:

Джангыз Карачайны байламсызлыгын
 кабыл этгенди Орус императорлук 

1897джыл, Швейцарияда Теодор Гёрцль (Герцель), "Чууут девлет" атлы китаб чыгъарыб сионист къозгъалыу харекет* къурагъанды. Китабны баш фикирине кёре чууутлула кеслерин сакълар ючюн эски джуртларына  Палестинагъа, Сион тауну тёгерегине джыйылыб, чууут къырал къураргъа керекдиле. 1897дж.Т.Гёрцль Истамбулгъа  барыб, Осман Императорлукну  патчахындан Палестинаны (Филистинни) джерлерин сатыб алыргъа эркинлик тилейди. Патчах унамайды. Алай болса да чууутлула джерлени таша сатыб алыб Палестинагъа кёчюб тебрейдиле. Ал заманда ала балчыкъ, къумлу учуз джерлени алыб, алайлада джерлешедиле. 1897 джыл Т. Герцелни сёзлерине-идеясына кёбле кюлгендиле.  Алай а болушхан чууутла да кёб чыкъгандыла. Палестинагъа кёчюу иш тохтаусуз барыб, 50 джылдан чууут девлет къуралгъандыла. 1895-1898джыл ата-бабабыз аланхазар джулдузну, Къарчаны джулдузун ташда керкгендиле. 1897джыл ол джулдузну Т. Герцль  къагъытда салыб, чууут джулдуз - чууут символ этгенди.

Бизге чууутлагъача джерле сатыб алыб ары-бери кёчерге керек тюйюлдю, алача къазауат этерге керек тюйюлдю. Россияны конституциясына кёре  бизге Россия  ичинде миллетибизни, тинибизни-тилибизни, тарихибизни сакъларгъа эркинлик барды.  Халкъ разылыгъы бла республикаланы къурутургъа, джангы республикала къураргъа эркинлик барды. Ичибизде къанын-джанын айамай тюзлюк ючюн, сууаблыкъ ючюн кюреширик джашла (пассионарийле*) ёрге турсала тил да, миллет да, джурт да  сакъланныкъды, алан халкъы да биригирикди.

Ким болгъаныбызны эм тилибизни, тарихибизни, джуртубузну унутмайыкъ, ата-бабабызны сатмайыкъ. Сакълансакъ, Буюруучу буйуруб, биригирге кюн да келир. Къуранда 49/ 13 бегигенни эсгере: "..сизни миллетлеге, къауумлагъа айырдыкъ..."  муслиман эм тюрк миллетлей сакъланайыкъ.

Добавьте подпись